SEKRETY KOŚCIOŁÓW - I - BAZYLIKA ŚW. APP. Piotra i Pawła w Strzegomiu

Strzegomski kościół pod wezwaniem Świętych Apostołów Piotra i Pawła jest jednym z najwyższych osiągnięć śląskiego gotyku. Wybitne walory architektoniczne i rzeźbiarskie budowli oraz jednolitość przestrzenna utrzymana mimo trwających półtora wieku prac przy wznoszeniu kościoła, wreszcie imponujące rozmiary tej kamiennej świątyni (wysokość budowli – 34,2 m, długość nawy środkowej – 76 m) pozwalają uznać w niej dzieło o szczególnym znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego zarówno Dolnego Śląska, jak i całego kraju. Dodatkowym walorem strzegomskiej bazyliki jest dominująca od stuleci rola jej monumentalnej sylwety zarówno w panoramie miasta jak i w szerszym krajobrazie. Kilkuetapową budowę kościoła, zaczęli joannici (pełniący posługę w Strzegomiu od 1180 r.) na miejscu swej starszej świątyni. W latach 1335-70 wzniesiono korpus nawowy ze sklepieniami naw bocznych, następnie wybudowano mury obwodowe transeptu oraz prezbiterium ze sklepieniami naw bocznych, a także zakrystię i kruchty. Około 1390 r. budową kościoła kierował mistrz Jakub ze Świdnicy. W 2 poł. XV w. założono sklepienia nawy głównej, a dopiero w 1522 r. dokończono budowę wieży płd. i wzniesiono emporę muzyczną. Bazylika w Strzegomiu jest orientowaną (prezbiterium skierowane na wschód) budowlą trójnawową, wzniesioną na rzucie krzyża łacińskiego z transeptem i wielobocznie zamkniętym prezbiterium. Fasadę zachodnią akcentują dwie wieże, w tym jedna nieukończona. Ściany nawy głównej świątyni od zewnątrz opinają kamienne łuki oporowe, a prezbiterium i transept - potężne szkarpy. Kamienne elewacje świątyni wzbogacone zostały piaskowcowym detalem architektonicznym i rzeźbiarskim. Wnętrze zdobią sklepienia krzyżowo-żebrowe w nawach bocznych, gwiaździste w kaplicach i na skrzyżowaniu naw i sieciowe w nawie głównej. Kamienne wsporniki podpierające żebra sklepienne przedstawiają postacie proroków, panien mądrych i głupich oraz motywy roślinne. Zachowały się cenne obiekty stanowiące wyposażenie kościoła, m.in.: trójarkadowa, kamienna sedilia i kamienne sakramentarium w kształcie wieży z 1 poł. XV w. (aut. Wolfang z Wiednia), kamienna chrzcielnica z XVI w., manierystyczna ambona z 1592 r. (aut. Caspar Berger z Legnicy), fragmenty polichromii z XIV i XVI w., szereg nagrobków i epitafiów z XVI-XVIII w., a także XVIII-wieczne ołtarze. W wyższej wieży kościoła znaleźć można niezwykle cenne dzieło sztuki ludwisarskiej – najstarszy nadal pracujący dzwon kościelny z 1318 r. Kościół w Strzegomiu jest jednym z około 30 obiektów sakralnych, zbudowanych na Śląsku przez joannitów i stanowi świadectwo wpływu tego zakonu na kształtowanie się kultury w tym regionie w okresie średniowiecza. To wybitny przykład ustalonego w XIV w. w miastach śląskich zwyczaju wznoszenia świątyń w typie bazyliki. Strzegomska bazylika stylistycznie do nich należąca, wyróżnia się jednak z tej grupy zastosowaniem sklepień sieciowych inspirowanych rozwiązaniami Piotra Parlera, silnie wyodrębnionym, potężnym transeptem, budulcem granitowo-bazaltowym, ale przede wszystkim - swym wyjątkowo wysokim poziomem artystycznym i jednolitością koncepcji architektonicznej. Wysoki poziom realizacji jest widoczny nie tylko w architekturze korpusu, ale również w wykonanym z piaskowca detalu architektoniczno-rzeźbiarskim, który w niespotykanej na tym terenie skali realizuje jednolity program ikonograficzny. Uwagę zwracają zwłaszcza trzy bogato rzeźbione portale, z których najcenniejszym jest portal zachodni. Dwustrefowy typ kompozycji sceny nawrócenia św. Pawła umieszczonej na tympanonie tego portalu, w swej dbałości o realia przedstawionych wydarzeń, ma swój ideowy, a częściowo także i formalny pierwowzór w tympanonie „Portalu Śpiewaków” w wiedeńskiej katedrze św. Szczepana, natomiast scena „Sądu Ostatecznego” na wimperdze, jest jedyną dekoracją figuralną wimpergi na Śląsku.

Category